David Lynch: Bir tekinsizin sineması

Merve Balcıoğlu yazdı

Güzellik ve estetik değerler sürekli değişime maruz kalırken yaşamın akışına uygun şekilde değişim gösterirler. Zorunlu değişimler ile tanımlanmak istenilen, ekonomik temelli geçişlerden kaynaklanan, sistemlerin hizmet mekanizmalarının önünü açabilecek yollar bulabilmektir. Tüm bu uğraşların temel isteği, bireyin kendi isteği üzerine en basit seviyede güzellik değerlerini sorgulamasıdır. ‘Güzel’ ile tanımlanan bireyi yine salt olarak dışarıdan nasıl göründüğü noktasına takıntıları olan kişi haline getirmektir. Bir kişiyi cinsiyetten bağımsız olarak, bu noktada kendisini sözde ideal güzellik formlarına ulaşmaya çalışır noktaya getirirseniz, aynı oranda düşünsel faaliyetlerini yavaşlamış olursunuz. Dolaylı olarak sistem ile barışık, az düşünen, çok tüketen hayali güzellik formlarını ararken ruh ‘tin’ formunu tamamen kaybetmiş olma sorununu doğurdu. Dünya tarihine dönüp baktığımız zaman cücelerin hayatlarının hep eğlence malzemesi haline getirildiğini görürüz. Kurgusal tarihe bakınca cüceler "Orta Dünya" olarak anlatılan yerlerde hikaye olarak da anlatılır. Bugüne gelince prenslerin eğlence anlayışını besleyen birer varlık gibi kullanıldıklarını görüyoruz. David Lynch anlayışına sahip yönetmenler için bu yaklaşımlar geçersizdir. Bir Lynch filmine baktığınız zaman bir cüce karşınıza büyük patron ya da kral olarak çıkabilir.

Modern insan açışından sorunun aşılması için, önce tehlikelinin fark edilmesi gerekmektedir. Kapital gerekler ve süslü televizyon dünyası, bu aynı görünen güzel insan anlayışını, o kadar çok çalıştı ki son elbette kaçınılmaz noktaya geldi. Bu kadar hassas bir güzellik formu ele alınırken David Lynch sinemasının karakterleri bir karşı duruş niteliği taşır.

Unutulması zor karakterlerden "John Merrick" bir ucube olarak tanımlanır. Toplumda asla yer bulamayacak olan, çirkin ve yaşlı Fil Adam... Karakterin dış görünüşünün onun tamamını oluşturacağı kesin olsaydı, bu halde onların nasıl ruh halleri oldukları filmlerde hiç anlaşılamamış olurdu.  Fil Adam kadar, sert bir film karakteri gördüğünüz zaman, onun iç güzelliklerini düşünmelisiniz.  Güzelliği bir bütün olarak kabul etmek her koşulda kolay olmayabilir. David Lynch, bu katı estetik kuralları toplumdan, kapitalizmden ve sınıflardan bağımsız olarak yeniden tanımlar.  Tarihin çeşitli dönemlerine göre farklılıklar gösteren güzellik anlayışı kadın ve erkek üzerinden farklı, yaklaşımlar uygulamıştır. Günlük modern yaşamın akışında farklı, pazarlama anlayışları geliştirerek estetik ve güzelliğin meta karşılığında alını, satılabileceği noktaya taşımış oldu. Bu doyurulamaz anlayış, gerçek estetik anlayışa uygun kabul edilebilir, ancak estetik algı ve estetik operasyon arasındaki o ince ve keskin fark unutulmamalıdır. Birey açısından ‘Ben güzel miyim?’ ya da gerçekten ‘Güzel olan nedir?’ sorularına ulaşmak aynı çıkış noktalarına götüremez. Birinci sorunun cevabı kişisel olarak kalacaktır ve değişkendir. Sonraki sorunun cevabı ise felsefenin cevap aradığı uzun soluklu bir soru olup tartışmaya açık olacaktır.

Lynch sinemasını diğerlerinden ayıran en keskin dönüş, kendi filmlerine olan yaklaşımının etik yönü olarak görülmelidir. Los Angeles, Hollywood sinemasının öncelikleri para ve sadece ‘gişe başarısı’ getirecek film üretimi olarak biliniyordu. Lynch sinemasında ‘onun filmler‘ diye tanımlayabileceğimiz bağımsız ve dizginlenemez bir dile sahipti. Melankolik kadınları, sahnede şarkı söylerken sebepsiz yere bayılan sahneleri vardı. Filmleri, sonradan para ya da başarı getirebilirdi. Tek amacı bu kalıpları olan kurallar olmadığı için Lynch sineması belki de çok anlaşılır olamadı. Fil Adam, filmi ile tam sekiz defa aday gösterilmesine rağmen Oscar kazanamamış olan yönetmen, bu durumu şöyle tanımlıyor: "Aday listesini hazırlayan kadın bile, genç İngiliz yönetmen david lynch demişti. Beni kimse tanımıyordu."

 1990 yıllarında David Lynch ve sineması için bir baht dönüşümü yaşandı. Başarılı bir televizyon dizisi, Cannes ödülünü kazandı, her hafta yayınladığı bir çizgi romanı vardı. Julee Cruise’la birlikte bir albüm çalışması yapmıştı. Lynch ve popüler dünyaya kabulü hızla gerçekleşti.